Trądzik – przyczyny, rodzaje, terapia

Cera łojotokowa to najlepsze podłoże trądziku. Dla utrzymania prawidłowego stanu skóry – odpowiedniego nawilżenia oraz sprężystości – konieczne jest jej natłuszczenie za co odpowiedzialne są gruczoły łojowe. U niektórych osób jednak dochodzi do nadmiernej aktywności tychże gruczołów – czyli łojotoku. Łojotok polega na wzmożonym wydzielaniu łoju, szczególnie w tzw. okolicach łojotokowych. W obrębie twarzy jest to czoło, nos i broda (tzw. strefa T). Na tułowiu natomiast największe wydzielanie łoju dotyczy okolicy mostka i strefy międzyłopatkowej. Poza tym nasilony łojotok spotyka się często na owłosionej skórze głowy oraz w okolicy zausznej. Skóra dotknięta tym problemem jest lśniąca, tłusta, ma poszerzone ujścia gruczołów łojowych, które wypełnione są masami łojowo-rogowymi. Jest bardziej podatna na zakażenia ropne i występowanie zmian trądzikowych.

Przyczyny łojotoku. Na wzmożone wydzielanie łoju mają wpływ rozmaite czynniki:

• genetyczne, które odpowiadają za wzmożone rogowacenie ujść mieszków włosowych (do nich uchodzą gruczoły łojowe), co powoduje zablokowanie uwalniania ich wydzieliny;
• zaburzenia hormonalne, zwłaszcza hiperandrogenizm, przy czym poziom samych hormonów androgenowych może być prawidłowy za to dana osoba może mieć za dużo receptorów tychże hormonów co powoduje, że łój niemal „leje się” z gruczołów;
• zaburzenia układu nerwowego, np. wzmożone wydzielanie łoju w parkinsonizmie;
• czynniki emocjonalne (stres);
• czynniki atmosferyczne – niska temperatura, małe nasłonecznienie (stąd częste zaostrzenia schorzeń łojotokowych w okresie jesienno-zimowym);
• zakażenia drożdżakowe głównie Pityrosporum ovale.

Wydzielanie łoju waha się zależnie od wieku. Jest duże u noworodków, następnie obniża się w ciągu pierwszych lat życia, po czym gwałtownie wzrasta w okresie pokwitania (12-18. rok życia), by w końcu powoli się obniżać (choć czasem utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie). U kobiet maleje szybciej niż u mężczyzn.

Łojotok może być podłożem tzw. schorzeń łojotokowych, a mianowicie: trądziku młodzieńczego (pospolitego), trądziku różowatego i łojotokowego zapalenia skóry.

Trądzik młodzieńczy, trądzik pospolity jest schorzeniem związanym z obecnością zaskórników (comedones), wykwitów grudkowo-krostkowych i torbieli ropnych oraz rzadziej guzów zapalnych umiejscowionych w okolicach łojotokowych twarzy, a także na plecach i ramionach, bardzo rzadko w okolicach pośladków. Wyróżniamy 2 typy zaskórników:

• otwarte (czarne) – są to grudki opatrzone ciemnym czopem rogowym – przy wyciśnięciu wydobywają się białoszare masy, ciemno zabarwione na skutek utleniania się czopu keratynowego na powierzchni skóry;
• zamknięte (białe) są to drobne grudki barwy skóry lub lekko różowe – wtórnie częściej dochodzi do zmian zapalnych (krost i torbieli).

W wydzielinie łojowej zaskórników namnaża się beztlenowa bakteria Propioinibacterium acnes, która rozkładając łój za pomocą lipazy wytwarza wolne kwasy tłuszczowe o silnych właściwościach drażniąco – zapalnych. Wskutek tego proces zapalny się rozszerza. Pobudzane jest uwalnianie czynników chemotaktycznych – w początkowym etapie obecne są nacieki limfocytowe a następnie złożone z leukocytów wielojądrzastych, makrofagów i komórek olbrzymich.

Ze względu na poznaną etiopatogenezę trądziku nie zaleca się wykonywania posiewów bakteriologicznych ze zmian trądzikowych!

Pojedyncze zmiany zapalne goją się zwykle w przeciągu 1-3 tygodni, jednakże zmiany guzowate czy torbiele mogą się utrzymywać dłużej i czasami nawracać w tych samych miejscach. Pozostałością zmian zapalnych bywają przebarwienia utrzymujące się nieraz przez wiele miesięcy szczególnie u osób o ciemnej karnacji skory. Głębsze zmiany zapalne powodują często powstawanie blizn, przy czym tendencja do bliznowacenia jest niemożliwa do przewidzenia i występuje niekoniecznie w przypadkach z głębokim naciekiem zmian. Blizny potrądzikowe są zazwyczaj zanikowe rzadziej przerostowe.

Dodatkowe czynniki, które mogą odgrywać rolę w powstawaniu zmian trądzikowych to:

• niektóre preparaty antykoncepcyjne,
• lit,
• kortykosterydy, głównie podawane ogólnie,
• witamina B12, barbiturany, jod – leki wydzielane przez gruczoły łojowe,
• chlor, oleje, dziegcie,
• czynniki drażniące i zwiększające pocenie.

Poszczególni autorzy wyróżniają szereg odmian klinicznych trądziku w zależności od stopnia nasilenia i postaci zmian, np.:

• trądzik zaskórnikowy,
• trądzik grudkowo- krostkowy,
• trądzik grudkowo-torbielowaty,
• trądzik ropowiczy,
• trądzik skupiony,
• trądzik piorunujący (najcięższa postać, rzadko spotykana, głównie u młodych mężczyzn, towarzyszą jej gorączka i bóle stawowe).

Acne excoriata nie jest właściwie trądzikiem i wykazuje jedynie podobieństwo w związku z obecnością na twarzy wtórnie zakażonych zadrapań przy równoczesnym łojotoku. Zmiany tego typu występują u osób (głównie dziewcząt) neuropatycznych. Objawem są nie zaskórniki lecz nadżerki powstałe w następstwie zadrapań – samouszkodzeń. W tej postaci schorzenia często wskazana jest terapia prowadzona przez psychologa lub psychiatrę.

Udowodniono, że czynny proces chorobowy w przypadku trądziku młodzieńczego, który rozpoczyna się zazwyczaj w okresie pokwitania, a więc w czasie chwiejności emocjonalnej powoduje następstwa psychospołeczne. Pojawia się często tzw. kompleks brzydoty (wg „Troilusa i Cressidy” W. Szekspira): agresywność, nieufność, poczucie niedowartościowania, skłonność do depresji. Tak więc leczenie trądziku pospolitego o cięższym nasileniu bądź u osób o skłonnościach depresyjnych jest dużym wyzwaniem psychodermatologicznym.

Do lat 70. ubiegłego wieku za pogarszanie trądziku winiono błędy dietetyczne a szczególnie czekoladę. Jednakże kontrolowane badania nie wykazały bezpośredniego związku miedzy nasileniem trądziku a spożywaniem węglowodanów, tłuszczów, minerałów, witamin czy kalorycznością diety. Dieta ma faktyczny wpływ na zaostrzanie się trądziku u ok. 5-7% chorych i jedynie w tych przypadkach należy unikać spożywania poszczególnych produktów kiedy pacjent sam zaobserwuje ich negatywny wpływ na stan cery.

Zazwyczaj w okresie letnim zmiany ulegają poprawie w związku ze wzrostem nasłonecznienia. Zjawisko to stwierdza się u 60% chorych na trądzik, około 20% nie dostrzega korzystnego wpływu słońca. Należy jednak pamiętać o grupie około 20% chorych, u których w okresie letnim dochodzi wręcz do zaostrzenia zmian.

Od dawna wiadomo, że stres nasila trądzik. Wydziela się wówczas tzw. hormon walki – adrenalina, która wzmaga wydzielanie łoju. Ważne jest więc zachęcanie pacjentów do korzystania z metod relaksacyjnych np. jogi, tańca, sportu.

Pielęgnacja skóry trądzikowej. Wybór sposobu pielęgnacji skóry trądzikowej czy też metody leczniczej zależy od stanu klinicznego pacjenta. Terapia powinna być dobierana zawsze indywidualnie! Konieczne jest przy tym przewidywanie ewentualnych następstw potrądzikowych związanych z estetyką – np. blizn potrądzikowych, keloidów, przebarwień. Niezbędne jest również zwrócenie bacznej uwagi na aspekt psychologiczny – możliwe zaburzenia emocjonalne u niektórych pacjentów nawet u tych z niezbyt ciężkimi postaciami schorzenia.

W przypadku cery przetłuszczającej się ze skłonnością do trądziku ważne jest regularne oczyszczanie jej z brudu i nadmiaru łoju. Najlepiej skorzystać z gotowych preparatów przeznaczonych specjalnie do pielęgnacji tego typu skóry. Tradycyjne mydła często nadmiernie wysuszają skórę. Nie poleca się preparatów spirytusowych – przesuszają one skórę co sprawia, że produkuje ona łój ze zdwojoną siłą. Natomiast preparaty lecznicze zawierające spirytus (dostępne zazwyczaj na receptę) – stosowane są tzw. metodą punktową, tzn. wyłącznie w obrębie zmian trądzikowych. Ręczniki powinny być zmieniane codziennie. Cery z łojotokiem nie powinno się dotykać dłońmi. Czoło, na którym występują zmiany zapalne, nie powinno być zasłonięte grzywką, gdyż na skórze głowy osadza się łój znajdujący się na włosach, a mniejszy dostęp powietrza nasila namnażanie się bakterii. Do tuszowania zmian trądzikowych wskazane jest stosowanie specjalnych kosmetyków (covermark), które spełniają istotną rolę dla samopoczucia osoby dotkniętej trądzikiem.

Terapia trądziku. Na początku – gdy zmiany trądzikowe dopiero pojawiają się lub nie są zbyt nasilone pacjenci próbują na własna rękę stosować preparaty przeciwtrądzikowe, dostępne w drogeriach lub aptekach (bez recepty). Należy pamiętać, iż preparaty przeciwtrądzikowe przesuszają skórę, dlatego początkowo należy je stosować rzadziej, by skóra zdążyła się przystosować. Nie można przy tym lekceważyć odpowiedniego nawilżania skóry. Przy większym nasileniu zmian trądzikowych należy koniecznie zgłosić się do dermatologa – im wcześniej tym lepiej – pozwala to osiągnąć najlepsze efekty terapeutyczne i najskuteczniej zapobiega zmianom potrądzikowym.

Lekami zewnętrznymi pierwszego rzutu są tzw. pochodne kwasowe, głównie kwas witaminy A, adapalen, kwas azelainowy, które działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, hamują rogowacenie naskórka i tworzenie zaskórników, poza tym niwelują zmiany potrądzikowe takie jak przebarwienia czy drobne blizny. W leczeniu zmian zapalnych wykorzystuje się antybiotyki miejscowe. Godne polecenia i wygodne w użyciu są preparaty łączone – pochodna kwasowa plus antybiotyk.

Gdy trądzik ma cięższą postać (tworzą się krosty, cysty czy guzy zapalne) dermatolog proponuje z reguły antybiotyki z grupy tetracyklin, które działają nie tyle jako antybiotyki (przeciwbakteryjnie), ale jako leki przeciwzapalne (hamują chemotaksję granulocytów obojętnochłonnych do ognisk zapalnych w trądziku). Warto pamiętać, że kuracje te często trwają kilka miesięcy na tzw. niskich dawkach podtrzymujących, konieczne są comiesięczne kontrole u dermatologa. Tetracyklin staramy się nie stosować w sezonie letnim, gdyż maja one działanie światłouczulające. Wspomagająco można zalecić pacjentom z trądzikiem witaminy „od wewnątrz” zmniejszające łojotok: B6, A, C oraz cynk.

Jeśli co najmniej dwie kuracje antybiotykowe są nieskuteczne lub istnieje wyraźna skłonność do bliznowacenia, lekarze coraz częściej sięgają po doustny retinoid (izotretynoina). Lek ten pomaga nawet w najcięższych postaciach trądziku, działa bowiem na wszystkie elementy etiopatogenetyczne. Kuracja trwa średnio 6 miesięcy i w zdecydowanej większości nie ma nawrotów zmian trądzikowych lub są one znacznie zminimalizowane. Poza tym pacjent podczas kuracji nie stosuje już żadnych preparatów zewnętrznych poza nawilżającymi emolientami. Przed rozpoczęciem leczenia i na koniec kuracji przeprowadza się badania kontrolne krwi, a pacjentki wykonują test ciążowy (oraz stosują antykoncepcję), gdyż lek ten ma działanie uszkadzające płód, natomiast nie ma wpływu na tworzenie plemników.

U części pacjentek, u których wpływ na powstawanie trądziku mają hormony można w leczeniu zastosować leki antykoncepcyjne o działaniu antyandrogenowym. Leków tych nie można zastosować u mężczyzn. Dla wspomagania terapii można pić herbatę z bratka czy też zieloną herbatę (działa jako oczyszczający antyoksydant).

Zwalczanie zmian potrądzikowych. Przy powikłaniach potrądzikowych zalecane są zabiegi typu peelingi (np. Yeelow peel), krioterapia, laseroterapia biostymulująca czy też metoda VPL, dermabrazja, kortykosterydy doogniskowe. Nie zapominajmy też o leczeniu klimatycznym – na trądzik korzystnie wpływa klimat nadmorski, kąpiele w wodzie morskiej, kąpiele słoneczne. Leczenie uzdrowiskowe może być uzupełnieniem leczenia podstawowego. Największe znaczenie mają wody siarczkowo-siarkowodorowe. Bogate w nie są Busko i Lądek.

Reasumując, niezależnie od wybranych metod terapeutycznych pacjent musi wiedzieć, że aby uzyskać zadawalające wyniki powinien być systematyczny i cierpliwy -poprawa następuje często dopiero po kilku tygodniach, a oczekiwany efekt gwarantuje nieprzerwana kuracja danym preparatem. Z wiekiem nasilenie zmian trądzikowych stopniowo zmniejsza się, ale coraz częściej obserwuje się przypadki trądziku w wieku 30-40 lat.

Lekarz i kosmetyczka – współpraca. Współpraca dermatologa i kosmetyczki w walce z trądzikiem pozwala uzyskać najlepsze rezultaty. Oczyszczanie cery – jeśli jest konieczne – powinno być wykonywane wyłącznie w gabinetach kosmetycznych, a nie samodzielnie przez pacjentów, gdyż nieumiejętnie wykonane, doprowadza często do powikłań ropnych, blizenek czy samouszkodzeń (acne excoriata). Pomoc kosmetyczki jest ponadto bardzo cenna po zakończeniu terapii, gdy trzeba uporać się z bliznami, przebarwieniami i przesuszeniem skóry.

Autor:
Agnieszka Czernecka
specjalista chorób skórnych i wenerycznych
Estena DERM
Opole ul. Sosnkowskiego 4A/16
www.dermatolog.biz